Málið og miðlæga greiningarstofnuin
Málnotkun og það hvernig við notum málið skiptir máli í því hvernig við sjáum heiminn. Stjórnmálamenn hafa kannski verið hvað frægastir fyrir að segja okkur að svart sé hvít og forðast það að nefna hlutina réttum nöfnum. Mér flaug þetta í hug þegar ég heyrði fréttir af því að nú væri verið að stofna greiningardeild. Greiningardeildir bankana þekkti ég vel og mér flaug því í hug að þetta snérist um eitthvað slíkt. En nei, hér var um að ræða greiningardeild hjá lögreglunni.
Væntanlega er hér um að ræða einhverja greiningar á upplýsingum. Vonandi upplýsingum sem hefur verið safnað með löglegum og eðlilegum hætti. Svona kannski ekki ósvipað því sem skattayfirvöld gera. En mér fannst þetta skemmtileg noktun á málinu okkar. Því íslenskan hefur nefnilega þann kost umfram enskuna að það er erfitt að finna hugtök til þess að hylja það sem raunverulega er ætlunin að gera. Við þekkjum til dæmis ekki hugtakið “vinalega skothríð”, því hverjum þykir skothríð vinaleg? Nú eða hvað finnst okkur um þessa skemmtilegu tilvitnun úr enskri tungu. “And yet, on balance, affirmative action has, I think, been a qualified success.” Þessi orð eru höfð eftir Elliot Richard sem var í 4 bandarískum ríkistjórnum á áttunda áratugnum. Nei, á íslensku er afskaplega erfitt að komast upp með að segja svona hluti án þess að verða ekki hlægilegur. Sem er kannski ástæðan fyrir því að okkur finnast stjórnmálamenn (og konur) oft nota afskaplega undarlegt orðalag.
En um hvað snýst þessi greiningardeild eiginlega? Svo virðist sem málið sé hreint ekki komið fram ennþá, en ýmsir hafa tekið til máls og viljað forða okkur frá því að setja upp eitthvað sem kallað er leyniþjónustu. Við virðumst nefnilega vera þeirrar skoðunar að slíkt sé óheppilegt fyrir okkur sem samfélag. En það vekur samt furðu mína að við sjáum ekki ástæðu til þess að koma okkur upp greiningardeild. Ég er nefnilega alls ekki þeirrar skoðunar að greiningardeild þurfi endilega að vera svo slæm hugmynd. Því slíkar greiningardeildir geta verið jafn sjálfsagðar og eðlilegar og tollgæsla, strandgæsla og lögregla. Ég velti því t.d. fyrir mér hvort slík greiningardeild hefði ekki getað komið að góðum notum þegar við gerðum þau afdrífaríku mistök að skrá nafn okkar á lista hina staðföstu þjóða. Ef þá hefði verið til slík sjálfstæð greiningardeild, þá hefðum við hugsanlega geta lagt sjálfstætt mat á þær upplýsingar sem lágu fyrir, í stað þess að þurfa að styðjast við upplýsingar annars staðar frá. Svo gæti líka verið skemmtilegt ef við hefðum vit á því að kalla þetta miðlægu greiningarstofnunina. Ekki leiðum að líkjast.
Væntanlega er hér um að ræða einhverja greiningar á upplýsingum. Vonandi upplýsingum sem hefur verið safnað með löglegum og eðlilegum hætti. Svona kannski ekki ósvipað því sem skattayfirvöld gera. En mér fannst þetta skemmtileg noktun á málinu okkar. Því íslenskan hefur nefnilega þann kost umfram enskuna að það er erfitt að finna hugtök til þess að hylja það sem raunverulega er ætlunin að gera. Við þekkjum til dæmis ekki hugtakið “vinalega skothríð”, því hverjum þykir skothríð vinaleg? Nú eða hvað finnst okkur um þessa skemmtilegu tilvitnun úr enskri tungu. “And yet, on balance, affirmative action has, I think, been a qualified success.” Þessi orð eru höfð eftir Elliot Richard sem var í 4 bandarískum ríkistjórnum á áttunda áratugnum. Nei, á íslensku er afskaplega erfitt að komast upp með að segja svona hluti án þess að verða ekki hlægilegur. Sem er kannski ástæðan fyrir því að okkur finnast stjórnmálamenn (og konur) oft nota afskaplega undarlegt orðalag.
En um hvað snýst þessi greiningardeild eiginlega? Svo virðist sem málið sé hreint ekki komið fram ennþá, en ýmsir hafa tekið til máls og viljað forða okkur frá því að setja upp eitthvað sem kallað er leyniþjónustu. Við virðumst nefnilega vera þeirrar skoðunar að slíkt sé óheppilegt fyrir okkur sem samfélag. En það vekur samt furðu mína að við sjáum ekki ástæðu til þess að koma okkur upp greiningardeild. Ég er nefnilega alls ekki þeirrar skoðunar að greiningardeild þurfi endilega að vera svo slæm hugmynd. Því slíkar greiningardeildir geta verið jafn sjálfsagðar og eðlilegar og tollgæsla, strandgæsla og lögregla. Ég velti því t.d. fyrir mér hvort slík greiningardeild hefði ekki getað komið að góðum notum þegar við gerðum þau afdrífaríku mistök að skrá nafn okkar á lista hina staðföstu þjóða. Ef þá hefði verið til slík sjálfstæð greiningardeild, þá hefðum við hugsanlega geta lagt sjálfstætt mat á þær upplýsingar sem lágu fyrir, í stað þess að þurfa að styðjast við upplýsingar annars staðar frá. Svo gæti líka verið skemmtilegt ef við hefðum vit á því að kalla þetta miðlægu greiningarstofnunina. Ekki leiðum að líkjast.
Ummæli