Skraut, prjál og óþarfi

Ég verða viðurkenna ást mína á Búdapest. Kom þangað fyrst fyrir áratug og það var eitthvað við þessa borg sem ég féll fyrir. Í fyrstu heimsókn minni gisti ég á gistiheimili sem komið hafði verið fyrir í íbúð rétt við eina af fallegustu strætum Búdapest - Andrassy út - sem er m.a. á skrá Unesco yfir heimsminjar. Það var eitthvað dásmlegt við þessa borg. Hún minnti mig á aðrar borgir sem ég hafði heimsótt - var einhver blanda af Madríd, Berlín, London en á sama tíma svo klárlega Búdapest og hluti af einhverju öðru. Ég rölti heilmikið um borgina og smakkaði bæði mat og drykk. Sem var dásamlega ódýr á þessum tíma þegar íslenska krónan fór sem lægst þarna árið eftir hrun.

Budapest á sér langa sögu, en borgin sem stendur núna er sannkallaður hrærigrautur. Hún kom ekki sérlega vel undan seinna stríði - Sovéski herinn fór ekki sérlega mjúkum höndum um borgina og byltingin 1956 hafði lika sitt að segja. Við endurbyggingu þá urðu til hverfi þar sem öll áhersla var á hraða uppbyggingu og þá sérstöku tegund fjölbýlishúsa sem einkenir öll lönd sem komust í kynni við Sovétríkin og voru austan við járntjaldið.

Hugmyndin að þessum húsum var í sjálfu sér ekki svo slæm. Hún var sú að allir ættu rétt á húsnæði. Það skyldi vera einfalt og ódýrt og ekkert óþarfa prjál. Sem var algjörlega á skjön við það sem hafði verið ríkjandi í Búdapest á meðan Búdapest var hluti af Austur-Ungverska keisaradæminu. Þá hafði nefnilega verið lögð á sú skylda að allar byggingar í Búdapest skyldu hafa skreytingu. Sú skreyting átti að jafnaði að vera 10% af byggingarkostnaði. Afleiðingin varð svo sú að sumar byggingar í Búdapest eru sérlega skrautlegar að sjá – en kannski ekki alveg eins merkilegar og ætla mætti við fyrstu sýn.

Ég er sérstakur áhugamaður um þennan byggingarstíl sem einkenndi Sovétríkin og fylgitungl. Þetta er ekki beinlínis mikið fyrir augað. En það var heldur ekki hugmyndin. Hér á landi má finna byggingar sem kallast á við þessar. Breiðholtið, Grafarvogur og Grafarholt – raunar stór hluti þeirra fjölbýlishúsa sem hér hafa verið reist frá 1960 hafa haft þessi einkenni. Það er verið að vinna með einingar. Modernisminn er ekki fjarri og afar lítil áhersla á skreytingar eða listaverk. Raunar algjörlega þvert á móti lögð áhersla á að verktakar þyrftu sem minnst að huga að slíku.